«Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2024-2029 жылдарға арналған 3R қалдықтарды басқару бағдарламасы

Қалдықтарды басқару тұрақты дамудың маңызды элементі болып табылады. «Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті» КЕАҚ бөлек жинау және қайта өңдеу жүйелерін енгізу арқылы қалдықтардың қоршаған ортаға тигізетін кері әсерін азайтуға, сонымен қатар студенттер мен қызметкерлердің экологиялық жауапкершіліктің маңыздылығы туралы хабардарлығын арттыруға ұмтылуда.
Университеттің қалдықтарды азайту және оларды басқаруды ынталандыру бағдарламасы 3R принциптеріне негізделген: Reduce (азайту), Reuse (қайта пайдалану) және Recycle (қайта өңдеу).

3R туралы жалпы түсінік (азайту, қайта пайдалану, қайта өңдеу)

- Reduce (азайту): Бұл принциптің негізгі мақсаты ресурстарды тұтынуды азайту арқылы қалдықтардың көлемін азайту болып табылады. Бұған экологиялық таза өнімдерді таңдау, орауды азайту және бір реттік материалдардан бас тарту кіреді.
- Reuse (қайта пайдалану): Бұл принциптің мәні қалдықтарды жою орнына қайта пайдалануда. Мұны жөндеу, қайта пайдалану немесе заттарды жаңа мақсаттарда пайдалану арқылы жасауға болады.
- Recycle (қайта өңдеу): қайта өңдеу қалдықтарды жаңа материалдарға немесе өнімдерге айналдыруды қамтиды. Бұл бастапқы ресурстарға қажеттілікті, сонымен қатар қалдықтардың көлемін азайтады.

Бағдарламаның мақсаттары мен міндеттері

Бағдарлама мақсаттарын екі жыл ішінде қатты тұрмыстық қалдықтарды 10%-ға азайту, университеттің экологиялық тұрақтылығын арттыру, қалдықтарды басқарудың экологиялық принциптерін оқу және ғылыми процестерге, сондай-ақ тұрақты тәжірибеге енгізу құрайды.

Бағдарламаның міндеттері:
• Оқу корпустарында және кампустарда қалдықтарды бөлек жинау жүйесін енгізу.
• Қызметкерлер мен студенттердің қалдықтарды басқару саласындағы біліктілігін арттыру.
• Қалдықтарды бөлек жинау және қайта өңдеу үшін инфрақұрылым құру.
• Қалдықтарды басқарудың маңыздылығы туралы білім беру науқандарын өткізу.
• Қалдықтар көлемін бақылау мен басқарудың тиімділігін арттыру үшін мониторинг жүргізу.

Негізгі шаралар:

• Қалдықтарды басқару және экологиялық жауапкершілік бойынша білім беру курстарын әзірлеу және өткізу, 3R принциптерін (Азайту, Қайта пайдалану, Қайта өңдеу) енгізу.
• Университет ғимараттарындағы және кампусындағы қалдықтарды басқару жүйесінің аудитін өткізу, 3R принциптеріне ерекше назар аудару. Қазіргі ресурстарды пайдалану, соның ішінде орамдар, бір реттік бұйымдар және қысқартылуы, қайта өңделуі немесе қайталанып қолданылуы мүмкін қалдықтарға талдау жүргізу.
• Қалдықтарды азайту, қайта пайдалану және қайта өңдеу бойынша тренингтер мен оқыту шараларын ұйымдастыру және өткізу.
• Тұрақты қалдықтарды басқару және 3R принциптері бойынша курстарды білім беру бағдарламаларына енгізу.
• Қалдықтарды қайта өңдеу инфрақұрылымын жаңарту, оның ішінде университеттің барлық ғимараттарында және аумағында қағаз, пластик, әйнек және органикалық қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер орнату.
• Тұрақты қалдықтарды басқару және қайта өңдеу (Recycle) саласындағы ғылыми жобаларды әзірлеу және іске қосу. Қалдықтарды қайта өңдеудің инновациялық әдістерін және оларды жаңа материалдарға айналдыру бойынша зерттеулер жүргізу.
• Тұрақты қалдықтарды басқару және 3R принциптерін қолдану бойынша ғылыми журналдарда және конференцияларда жарияланымдар санын арттыру және ынталандыру.
• 3R принциптерін барлық факультеттердің оқу бағдарламаларына енгізу, өмірде және жұмыста практикалық қолдануға назар аудару.
• Қалдықтардың пайда болуын азайтуға және бар қалдықтарды жергілікті жерде қайта өңдеуге мүмкіндік беретін жүйелерді енгізу (органикалық қалдықтарды компосттау).
• Тұрақты тұрмыстық қалдықтарды 10%-ға азайту арқылы қалдықтарды азайту (Reduce) және қайта өңдеу (Recycle). Қалдықтарды азайту үшін мониторинг жүйесін енгізу, қайта өңдеу арқылы қажетсіз тұтынуды және қалдықтарды азайту.
• 3R принциптерін қолдану мәселелері бойынша халықаралық экологиялық ұйымдармен және университеттермен ынтымақтастықты кеңейту. 3R принциптерін енгізу бойынша тәжірибе алмасу үшін халықаралық конференцияларға және шетелдік университеттермен серіктестіктерге қатысу.

Күтілетін нәтижелер

• Барлық университет ғимараттарында қалдықтарды бөлу жүйесін енгізу.
• 2025 жылдың соңына қарай қатты тұрмыстық қалдықтардың көлемін 10%-ға қысқарту.
• Білім алушылар мен қызметкерлердің экологиялық жауапкершіліктің маңыздылығы туралы хабардарлығын арттыру.
• Қалдықтарды басқару және тұрақты даму тақырыптары бойынша ғылыми жарияланымдар санын арттыру.

Бағдарламаның табыстылығының критерийлері

• 2025 жылға қарай университетте қалдықтарды бөлек жинау жүйесін толық интеграциялау.
• Қатты тұрмыстық қалдықтардың көлемін 10%-ға азайту.
• Студенттер мен қызметкерлердің кем дегенде 50% қалдықтарды басқару бойынша білім беру іс-шаралары мен бастамаларына қатысу.
• Тұрақты даму тақырыптары бойынша жарияланымдар санын 50%-ға арттыру.

Тұрақты даму тақырыптары бойынша жарияланымдар санын 50%-ға арттыру.

Қаржы ресурстары:
• Қалдықтарды бөлек жинауға және қайта өңдеуге арналған жабдықты сатып алу (экобокс, контейнер);
• Білім беру бастамалары мен іс-шараларын қаржыландыру;
• Қалдықтарды қайта өңдеу инфрақұрылымын жаңғырту және оның көлемін қысқарту.

Адам ресурстары:
• Оқыту курстары мен семинарларды өткізу үшін оқытушылар мен мамандар;
• Бөлек жинау және бақылау жүйесінің жұмысын қамтамасыз ету үшін техникалық персонал.

Техникалық ресурстар:
• Қалдықтарды бөлек жинауға және қайта өңдеуге арналған жабдықтар;
• Қалдықтардың көлемін бақылауға және талдауға арналған инфрақұрылым.

Жауапты бөлімдер

Бағдарламаның негізгі орындаушысы – жаратылыстану және география факультетінің деканы, ол қалдықтарды басқару бойынша барлық іс-шараларды үйлестіреді және бағдарламаның жүзеге асырылуын жалпы бақылауды жүзеге асырады.

Бағдарламаны жүзеге асыруға көмек көрсету:
• Академиялық қызмет жөніндегі проректор – білім беру бағдарламаларын енгізу және қызметкерлер мен студенттердің біліктілігін арттыру үшін жауапты;
• Қаржы және инфрақұрылымды дамыту жөніндегі проректор – инфрақұрылымды жаңғырту және қаржылық ресурстарды тиімді пайдалану үшін жауапты.

Университет департаменттерінің қатысуы:
• Инфрақұрылымды дамыту жөніндегі департамент – қалдықтарды бөлек жинау жүйесін енгізуді және инфрақұрылымға техникалық қолдауды қамтамасыз етеді;
• Білім беру бағдарламаларын талдау департаменті – қалдықтарды тұрақты басқару бойынша курстарды оқу бағдарламаларына әзірлеу және енгізу бойынша жұмыс істейді;
• Академиялық мәселелер жөніндегі департамент – қызметкерлер мен студенттер үшін тренингтер мен білім беру іс-шараларын ұйымдастырады;
• Ғылым департаменті – қалдықтарды басқару саласындағы ғылыми зерттеулер мен жарияланымдарды үйлестіреді.

Бақылау және есеп беру тәртібі

• Бағдарламаның жүзеге асырылуы туралы тоқсандық есептер жаратылыстану және география факультетінің деканына талдау және түзету үшін ұсынылады.
• Бағдарламаның орындалуын бағалау және қажетті өзгерістер енгізу үшін жыл сайын университеттің басқарма отырыстары өткізіледі.
• Бағдарламаның қорытынды есебі 2029 жылғы қарашада дайындалып, университеттің ғылыми конференциясында ұсынылады.

Тәуекелдерді басқару

• Бұл бағдарламаны жүзеге асыру кезіндегі тәуекелдер университеттің тәуекелдерді басқару саясатына сәйкес жүзеге асырылады, ол 2022 жылғы 15 шілдеде университеттің директорлар кеңесінің шешімімен №5 хаттамамен бекітілген.
• Бағдарламаны жүзеге асыру келесі тәуекелдерге әкелуі мүмкін, олар тәуекелдер тізілімінде 2-қосымшада көрсетілген.